12-07-2006, Saat: 10:44 PM
D?s?nce evreninin besigi kabul edilen Yunanlilar, Thales ya da Euclid'e ragmen yine de zaman ve saat matematigin'! yeterince ??z?mleyememislerdi, ?ok daha farkli bir k?lt?rel konumda bulunan Misirlilar'in pratik ??z?m? sasirticidir. Ger?ekten de Misir'in Yunan'da oldugu gibi bir matematik felsefesi, d?s?n?rleri yoktu. Astronomik t?m bilgileri dinsel t?renlerle kisitliydi ama Misirlilar M? 3000 civarinda, g?nesin dogusunu ve batisini hesaplayarak bir dikilitasin neresinin g?n?n hangi saatinde isik alacagini, bir tapinagin bir yerindeki penceresinden i?eri girecek olan g?nes isigi ile bir yazi sifrelemeyi biliyorlardi. G?nesin disinda, Eski Misirlilar, g?ky?z?n?n?n en parlak cisimlerinden Sirius' un da, yilda bir kez sabah saatinde g?nesle ayni konuma geldigini de kesfetmislerdi. Bu astronomik konum, Nil'in tasmasiyla ilgili olarak Nil yilinin baslangiciydi, Misirlilar i?in bu g?nler Misir tanrilari Osiris, Horus, Seth, isis ve Neftis'in dogum g?nleriydi. Nil yili daha da dogrusu Nil Nehri'nin varligi Misirlilar i?in ?ylesine ?nemlidir ki, ?l?m ?tesiyle ilgili inan?lari da dogurmustur.
Firavun bir Tanri'ydi...
Fransiz Moret'e g?re, Nil Nehri Misir'i Akdeniz ve Afrika Misir'i diye ikiye ayirir, ger?ekten de bu cografi konum bin yillarca Misir'i Yukari ve Asagi Misir ya da Krallik olarak jeopolitik olarak b?ld?. Bu b?l?nme ve temeldeki krallik kavgalari Misir'in tek kralinin yani Firavun'un varligim da b?ld?g?nden ?nemlidir, zira t?m eski uygarliklarin i?inde kendisinin tanri oldugunu ileri s?ren tek kral, Firavundur. Gerek Mezopotamya'da, diger Orta Dogulular'da daima krallar tanrilarin se?tigi temsilcilerdiler, ancak ?l?mlerinden sonra tanrilastilar ama Misir'da Firavun, tanri demekti. Yasarken Horus, ?ld?g?nde ise Osiris'ti. iste bu inan? topyek?n Misir mitolojisi ile, kralligin dogrudan iliskisi demekti. Misirlilarin mumyalama ve mumyalama ile ilgili mitler, uygulanan rit?eller hep bu temelin ?zerindeydi. ?l?m ve ?l?m ?tesi yasama b?ylesine bir takinti sadece Firavun'un ?l?ms?zl?g? ve tanriligi nedenine baglidir. Ama Misir'da Osiris k?lt?n?n hemen yaninda k?keni ?ok daha eskilere giden bir de Ra k?lt? yani G?nes-Tanri veya dini vardi, ikisinin kokteyli ve yasamin k?keni olan Nil inan?lari Misir dinini olusturuyordu, ?ok kisa olarak Osiris'i tanimamizda yarar var.
Bilim kurgu romanina benzeyen bir mitoloji,
Osiris bitkiler evreninin tanrisidir, ?l?r ve yeniden dirilir ama ayni zamanda da yeralti d?nyasinin da hakimidir, ruhlarin yazgisina karar veren kurulun basidir ve salt bu y?n?yle mumyalama rit?ellerinin kaynagi olur. Osiris'in erkek kardesi Seth ile olan kavgasi ise Yukari-Asagi Misir ayriminin simgesidir. B?ylece Osiris'in sosyal, dinsel ve siyasal ?? kimligi ortaya ?ikar, isis, Osiris'in kizkardesi ve ayni zamanda da karisidir, kayinbiraderleri olan Seth ve Typhon 72 ihtilalciyle beraber iyi Kral Osiris'i par?alara ayirip, Misir'in 42 eyaletine bu par?alari atacakti. isis, Seth'in dagittigi par?alari bulacak ve kizkardesi Neftis'in yardimiyla yeniden yasama d?nd?recektir. Osiris, bundan sonra yeralti ?lkesinde yasayacak ve oglu Horus ?c?n? alacaktir. Horus daima sahinle simgelendi ve firavunlarin baslarinda sahin armasi bulunurdu. Ama firavun ayni zamanda da Misir'in ilk krali ve d?nyanin yaraticisi olan olan Ra'nin da ogluydu. Osiris ve Ra k?ltlerinin karisimi burada a?ik?a g?r?l?r. Bir bilim kurgu ?yk?s?ne benzeyen kisa ama temel giristen sonra Misir'in ?l?m ve ?l?m ?tesiyle ilgili inan?larim daha iyi anlayabiliriz.
Simdi ?l?me dogru yol alalim...
"?l?ler Kitabi" ve ?tesi...
Eski Misir'da ?l?m ve ?tesiyle ilgili kaynaklar Piramit ve Tabut yazitlaridir, b?t?n bunlar "?l?ler Kitabi" denen ?l?m, ?l?me ge?is ve ?l?mden sonra yasamla ilgili kurallari ve d?zeni anlatan b?t?n bir bilgi veya inan? sisteminin par?alaridirlar. Misirlilar ?l?mden sonra yeniden dirileceklerine inanirlardi, Osiris'in yeniden dogmasi ve onun kisiliginde simgelenen KIS ve BAHAR ?rneklerindeki gibi. ?nsan beden ve ruhtan olusuyordu, her ikisi de ?l?mden sonra ebedi olarak kalabilirdi, yeter ki ?l?mden sonra insan Osiris'in ?n?nde g?nahlarini bagislatsin ve saf olarak cennette kalabilsin. Osiris, insanin kalbini bir t?y ile tartarak samimiyetini ?l?erdi, eger ?l? insan bu ?l??mde basarisiz olursa a?, susuz ve g?nessiz olarak ebediyen mezarinda kalirdi. Osiris'in sinavlarindan basariyla ge?ebilmek i?in bazi y?ntemler uygulanirdi, ?rnegin mezarlara yiyecek ve tanrilari sevindirecek tilsimlar konurdu. Ayrica, balik, yilan, hamamb?cegi gibi b?cekler rahipler tarafindan kutsanarak ?l?ye yardimci olurlardi. Ama en ?nemlisi, "?l?ler Kitabi" nin satin alinip mezara konmasiydi. "?l?ler Kitabi" ?l?m rahiplerinin yazdiklari dua ve y?ntemlerle, Osiris'i sakinlestirecek ve hatta aldatacak ?nerilerle doluydu. "?l?ler Kitabi" ?rneklerinden y?zlercesi papir?s rulolar halinde mezarlardan ?ikarilmistir ve en eskileri Piramitler D?nemi'ne aittir, yani M.?. 2500'lere. Misir inan?larina g?re t?m bilgiler veya bilim bilge tanri ve yazman Toth tarafindan yazilmistir. Bug?n dahi bazi mistikpagan ?evreler Tarot Kartlari'nin k?keninin Toth k?lt?nden kaynaklandigina inanirlar.
Tek Tanri'nin pesindeki Kral
T?m bu y?ntemlerin sonucunda ?len bir insan, ?teki d?nyada yasamak i?in hak kazanabilir, g?nahlarini affettirebilir, istenilen yasama kavusurdu. ?lgin?tir t?m Eski Misir ?l?m inan?larinda ahlaki ?g?tlere pek rastlanmaz, rahipler halkin dinsel t?renleriyle ugrasirlar ama genelde onlarin ahlaki d?zeyi ile ugrasmazlardi. ?l?ler Kitabi'nda eger rahipler ??z?m getirdiyse, iyi ve ahlakli biri olmanin pek ?zerinde durulmaz. Sihir ve b?y? Misir inan?larinda ?ok etkin ve yaygindir, Firavun'un ?zel b?y?c? ve sihirbaz danismanlari vardi, ?zetle Misir dini t?m zengin ?gelerine ragmen, ahlaki bir ?greti i?ermedigi veya ruhsal egitmeyi i?eren bir yaklasimda bulunmadigi i?in kutsal bir kitaba sahip degildir, bilindigi kadariyla dinsal metin olarak ortada sadece "?l?ler Kitabi" nin b?l?mleri vardir. Ama "?l?ler Kitabi" ndan ?rnekleri g?rmeden ?nce bir d?nem Misir'i etkileyen dinsel reformu unutmamak gerekir. Reformun babasi M? 14.Y?zyil'da yasayan IV.Amenofis'ti, bu Firavun monoist bir temeli olan ve yaratici ilah Aton'un disinda t?m tanrilari reddeden yeni bir dini kurdu. IV.Amenofis, tahta ge?tiginde rahip sinifinin g?c?n?n kralliktan fazla oldugunu ve y?netimi ellerinde tuttuklarini fark etti, bundan kurtulmak istemisti, bir baska kaynaga g?re ise Firavun, bir g?nes rahibi olan amcasinin etkisindeydi. ?nce baskenti Orta Misir'a Amarna'ya tasidi, Amarna'ya "Aton'un Ufku" anlamina gelen "AknetAton" adi verildi, sonra Amon'un b?y?k rahipligi makamim kaldirdi ardindan Teb'de isyan ?ikti ama ordu bastirdl, IV.Amenofis kararliydi. Yeni dinin esaslarini belirledi ve mistik siirler yazdirdi, inancin temelinde yalana karsi gelerek ger?ege ulasma d?sturu vardi ve Tek Tann'ya olan sevgi derin duygularla anlatiliyordu; mezar taslannda "Ey. biricik Allah senden baskasi yoktur." yazilari bulunmustur.
Bin yillar dinleri bagliyor mu?
IV.Amenofis. b?y? ve sihri yasakladi, ?l?mden sonra da tek hakimin Aton olduguna inanildi. Yeni dine inanan, Aton'un b?y?kl?g? ve tekligme iman eden kisi, ?te d?nyada da mutlu olacakti. Buna ragmen. IV. Amenofis tanri ogullugu sifatini reddetmedi ve y?zyillar sonraki Hz isa'yi animsatan bir t?r peygamberlik yaklasimi i?indeydi. Ama ?nemli bir y?n daha vardi, kisi Tanri'ya asla bir ihtiyacini karsilamak i?in hitap etmezdi. aksine doganin g?zelligine ve Yaratici'nin iyiligine heyecan ve ask duyan biri olmaliydi, g?kten akan ve yasamin kaynagi olan Nur'a tapilirdi. esit olarak yayilan aydinlik adalet kavramim simgelerdi ve bu Nur Ger?eklik ?lkesi'ne bagliydi, burada da Anadolu Tasavvufusun bazi ?izgileri ister istemez akla gelir. Bir yazitta s?yle denir; "Ey yasamin baslangici olan Aton, yery?z?n? g?zellikle doldurursun, isigin yarattigin her seyi aydinlatir ve her sey senin askinin baglariyla baglanir, her g?z kendi ?st?nde seni g?r?r, Ey Sen ki, tek ilahsin ve hi?bir benzerin yoktur, sen d?nyayi kalbinin istedigi gibi yarattin..." Anlasiliyor ki, IV.Amenofis Tek Tanri d?s?ncesinin simgesi olarak g?nesi ve isinlarini se?misti. Tapilan bir heykel veya put yoktu. Bu yeni din, yuvarlak kirmizi bir g?nes ve ondan ?ikarak yere inen ve u?lannda el sekilleri bulunan isinlar olarak simgelendi. Buradan ?ikan bir sonu? var...
Simgeler bilinmeyen ger?egi sakliyor
Tarih?i ve arastirmaci Arthur Weigall' a g?re, Hz Musa'nin kavmiyle beraber Misir'i terk etmesi M.?. 1346'da Firavun Tutankamon d?
neminde olmalidir. ?zg?n adiyla "Manethon" yani Musa, tarihi bir kisiliktir, IV.Amenofis'in din reformu d?neminde yasamis ve bu d?s?ncelerden yola ?ikmistir. Buna karsin, IV.Amenofis'in din reformu Misir'da k?klesmemis, yirmi yil s?rm?s ve ?l?m?nden sonra eski inan?lara d?n?lm?st?r ama Tek Tanri inanci farkli bir yerde, Filistin'de k?klesecek ve baska bir dinin temeli olacaktir. Biz yine "?l?ler Kitabi" na d?nelim; bir?ok ?agdas uzmana g?re "?l?ler Kitabi" ?ok b?y?k ve ?ok derin bir sirdir. 1758'de Fransiz Cyprianus, derinligine zor varilan ger?ek kutsalligi bu kitapla tanidigim belirtirken, bir diger uzman Lucien; "Misir dini bilmecelerle doludur, konuyu iyice bilmeden ve hatta mistik deneylerden ge?meden asla alay etmemeli veya k???k g?rmemeliyiz, tanrilarin ger?ekten tanri, k?pekbaslilarin ne oldugunu bilmek i?in bu sirlari tanimak gerekiyor" diyordu.
?l?m ?tesine ge?is...
"?l?ler Kitabi"nin anlamini iyi bilen ruh, Evrenin B?y?kleri'ne meydan okuyabilirler ve hakimlerin karsisina korkmadan ?ikabilirler. Her ?l?n?n ruhunun tartilisi adli korkun? sinavda savunma yapabilecekler, Osiris'in ?n?nde yeri ?pt?kten sonra ruhlarini pisliklerden koruyacaklar. ??nk? ruh hem bir kadinin karnindan ?ikarken, hem de yasami s?resince kapildigi tutkular y?z?nden kirlenmistir ve ruh bedeninin kirlendigini hisseder. Ancak "?l?ler Kitabindaki dua ve form?ller sayesinde ruh Ra'nin atesinde tutusmadan, 42 hakimin ?n?ne ?ikmaktan korkmayacaktir. 42 hakimin her birisi Misir'in bir b?lgesin! ve 42 g?nahtan birisini temsil ederken ?l?y? sorgularlar, ?l? o anda Thot'un ?n?nde yanlislari itiraf etmelidir, Thot gizlilerin sahibidir, bilinmeyen bir nedenle bir sebek olarak resmedilir. Peki ?l? ne diyecektir veya nasil olmalidir? Thot ve ?akal kafali tanri Anubis teraziyi dikkatle izlerlerken ?l?, insanlara karsi g?nah islemedigini, mevkilere saygili oldugunu, tanrilari kizdiracak bir sey yapmadigini, ?ld?rmedigini ve ?ld?rmek i?in emir vermedigini, kimseye aci ?ektirmedigini. tapinaklardan bir sey ?almadigini. kimsenin topragini ?almadigini. hileli tarti kullanmadigini, tanrilarin kuslarini ve kutsal g?llerin baliklarini ?almadigini dogru olarak s?yleyecek ve kendini temize ?ikaracak.
Cennet'te yasam
Tanrilarin yazicisi olan Thot ve mezarliktan koruyan Anubis, ?l?y? dinledikten sonra teraziye bakacaklar ve eger Thot terazinin iki kefesinin dengede oldugunu yazabilirse. kefenin birisinde ?l?n?n vicdaninin ve iradesinin simgesi olan kalbi, digerinde ise Maat'in yani ger?egin t?y? vardir, yani ger?ek t?y kadar hafiftir. O zaman ibis kusu kafali Thot, ?l?ler tanrisi Osiris'e d?necek ve ?l?n?n kalbinin dogru oldugunu ve kalbin t?yden agir olmadigini s?yleyecektir. ?ste o zaman ?l?, ebediyen istedigi
yerlere gidebilir, canlilarin arasina,yerin altina, Sa manyolunun derinliklerine... Artik o bir ?l? degildir ,?l?ms?zlerle beraberdir,bulundugu yerde yiyecek tarlalari vardir.incir aga?larinin g?lgesinde serinligi tadacaktir ve tanri?alarin s?t?nden i?ecektir. Bu arada k?t?lerin yerinide g?recektir,
orada kendi i? organlarini yiyen krallar, iskenceci tanrilar, kafatari kesik ama v?cutlari olan belleksiz ruhlar vardir". Ama o onlardan uzaktir ve isik ruhlarin arasinda. ebediyen y?kselmistir, ?ncil'de yazdigi gibi; "..onlar cennette isik sa?an yildizlar gibi olacaklar"dir.
"?l?m geceye benzer"
"?l?ler Kitabi"indan bazi b?l?mlerdi bunlar, aslinda t?m? Misir'in gizeminden ancak birka? damlasi. B?ylesine garip bir uygarligin bir diger ?rnegi tarihte yoktur. Yunan uygarliginin temelinde Misir yatar, tarihte bu kadar etkin iki k?lt?r aktarimi daha vardir ama sonraki y?zyillarda, bunlar Yunan biliminin islam D?nyasi'na, islam k?lt?r?n?n ise Bati Avrupa'ya aktarimidir. Basta s?z edildigi gibi, Misirlilarin matematik bilgisinin incelenmesi hayal kirikligi yaratmistir ??nk? g?n?m?ze kadar ulasabilen dev yapitlar insa edebilmislerdi fakat buna karsin TIP bilgileri sasirtici d?zeydedir. ?te yandan Eski Misirda Mezopotamya'da oldugu gibi, Astroloji yoktur, yerinde Astroaltri yani g?k cisimlerinin tanri kabul edilmesi vardir. Onlar, g?k olaylarini dinsel bir ?er?eve i?inde g?r?yorlardi. Ayrica, g?klerde sasmaz bir d?zenin bulunduguna, g?r?n?mler degisse bile temelde bir kararliligin bulundugu inancindaydilar. Ama bu inan? mitoloji ve masallarla ?r?l?yd? ve bu y?zden Misir astronomisi ayinlerle, dinsel t?renlerle i? i?eydi. ?ok dindardilar, din islerinin aksamamasi i?in ?ok ?zen g?steriyorlar, zamanin akisina anlam veriyorlardi. Onlara g?re zaman bitimsiz oldugu i?in, daima yeniden, yeri bastan yasaniyordu. G?nleri ugurlu veya ugursuz diye ikiye ayirirlardi, her zaman dilimi i?in sihir formulleri vardi, hareketlerini buna g?re y?nlendiriyorlardi. Geceye benzettikleri ?l?m sonrasinda, ruhlarin kendilerini d?smanlarindan koruyabilmeleri ve davranislarini d?zenleyebilmeleri i?in d?nyasal g?revlerini dogru zamanlarda yerine getiriyorlardi. Salt bu y?zden mezarliklarda lahit kapaklarinin i?lerini k?segensel yildiz saatleri resimleriyte s?slediler.
Misir, ?nl? bir gezginin s?yledigi gibi anlatilmasi degil, gezilip g?r?lmesi ve hatta yasanmasi gereken bir yerdir. Giza Piramrtlerini, Teb'i. Karnak ve L?ksoru ve de m?zelerdeki g?z kamastiran eserleri yakindan g?rmeden g?n?m?zden binlerce yil ?nce yasamis olan bu insanlari anlamak m?mk?n olmaz. Belki de b?yle bir g?rsel asamadan sonra, Misirin gizemi, "?l?ler Kitabi" nin i?y?z? ve diger bilinmeyenler aydinlanabilir__________________
Firavun bir Tanri'ydi...
Fransiz Moret'e g?re, Nil Nehri Misir'i Akdeniz ve Afrika Misir'i diye ikiye ayirir, ger?ekten de bu cografi konum bin yillarca Misir'i Yukari ve Asagi Misir ya da Krallik olarak jeopolitik olarak b?ld?. Bu b?l?nme ve temeldeki krallik kavgalari Misir'in tek kralinin yani Firavun'un varligim da b?ld?g?nden ?nemlidir, zira t?m eski uygarliklarin i?inde kendisinin tanri oldugunu ileri s?ren tek kral, Firavundur. Gerek Mezopotamya'da, diger Orta Dogulular'da daima krallar tanrilarin se?tigi temsilcilerdiler, ancak ?l?mlerinden sonra tanrilastilar ama Misir'da Firavun, tanri demekti. Yasarken Horus, ?ld?g?nde ise Osiris'ti. iste bu inan? topyek?n Misir mitolojisi ile, kralligin dogrudan iliskisi demekti. Misirlilarin mumyalama ve mumyalama ile ilgili mitler, uygulanan rit?eller hep bu temelin ?zerindeydi. ?l?m ve ?l?m ?tesi yasama b?ylesine bir takinti sadece Firavun'un ?l?ms?zl?g? ve tanriligi nedenine baglidir. Ama Misir'da Osiris k?lt?n?n hemen yaninda k?keni ?ok daha eskilere giden bir de Ra k?lt? yani G?nes-Tanri veya dini vardi, ikisinin kokteyli ve yasamin k?keni olan Nil inan?lari Misir dinini olusturuyordu, ?ok kisa olarak Osiris'i tanimamizda yarar var.
Bilim kurgu romanina benzeyen bir mitoloji,
Osiris bitkiler evreninin tanrisidir, ?l?r ve yeniden dirilir ama ayni zamanda da yeralti d?nyasinin da hakimidir, ruhlarin yazgisina karar veren kurulun basidir ve salt bu y?n?yle mumyalama rit?ellerinin kaynagi olur. Osiris'in erkek kardesi Seth ile olan kavgasi ise Yukari-Asagi Misir ayriminin simgesidir. B?ylece Osiris'in sosyal, dinsel ve siyasal ?? kimligi ortaya ?ikar, isis, Osiris'in kizkardesi ve ayni zamanda da karisidir, kayinbiraderleri olan Seth ve Typhon 72 ihtilalciyle beraber iyi Kral Osiris'i par?alara ayirip, Misir'in 42 eyaletine bu par?alari atacakti. isis, Seth'in dagittigi par?alari bulacak ve kizkardesi Neftis'in yardimiyla yeniden yasama d?nd?recektir. Osiris, bundan sonra yeralti ?lkesinde yasayacak ve oglu Horus ?c?n? alacaktir. Horus daima sahinle simgelendi ve firavunlarin baslarinda sahin armasi bulunurdu. Ama firavun ayni zamanda da Misir'in ilk krali ve d?nyanin yaraticisi olan olan Ra'nin da ogluydu. Osiris ve Ra k?ltlerinin karisimi burada a?ik?a g?r?l?r. Bir bilim kurgu ?yk?s?ne benzeyen kisa ama temel giristen sonra Misir'in ?l?m ve ?l?m ?tesiyle ilgili inan?larim daha iyi anlayabiliriz.
Simdi ?l?me dogru yol alalim...
"?l?ler Kitabi" ve ?tesi...
Eski Misir'da ?l?m ve ?tesiyle ilgili kaynaklar Piramit ve Tabut yazitlaridir, b?t?n bunlar "?l?ler Kitabi" denen ?l?m, ?l?me ge?is ve ?l?mden sonra yasamla ilgili kurallari ve d?zeni anlatan b?t?n bir bilgi veya inan? sisteminin par?alaridirlar. Misirlilar ?l?mden sonra yeniden dirileceklerine inanirlardi, Osiris'in yeniden dogmasi ve onun kisiliginde simgelenen KIS ve BAHAR ?rneklerindeki gibi. ?nsan beden ve ruhtan olusuyordu, her ikisi de ?l?mden sonra ebedi olarak kalabilirdi, yeter ki ?l?mden sonra insan Osiris'in ?n?nde g?nahlarini bagislatsin ve saf olarak cennette kalabilsin. Osiris, insanin kalbini bir t?y ile tartarak samimiyetini ?l?erdi, eger ?l? insan bu ?l??mde basarisiz olursa a?, susuz ve g?nessiz olarak ebediyen mezarinda kalirdi. Osiris'in sinavlarindan basariyla ge?ebilmek i?in bazi y?ntemler uygulanirdi, ?rnegin mezarlara yiyecek ve tanrilari sevindirecek tilsimlar konurdu. Ayrica, balik, yilan, hamamb?cegi gibi b?cekler rahipler tarafindan kutsanarak ?l?ye yardimci olurlardi. Ama en ?nemlisi, "?l?ler Kitabi" nin satin alinip mezara konmasiydi. "?l?ler Kitabi" ?l?m rahiplerinin yazdiklari dua ve y?ntemlerle, Osiris'i sakinlestirecek ve hatta aldatacak ?nerilerle doluydu. "?l?ler Kitabi" ?rneklerinden y?zlercesi papir?s rulolar halinde mezarlardan ?ikarilmistir ve en eskileri Piramitler D?nemi'ne aittir, yani M.?. 2500'lere. Misir inan?larina g?re t?m bilgiler veya bilim bilge tanri ve yazman Toth tarafindan yazilmistir. Bug?n dahi bazi mistikpagan ?evreler Tarot Kartlari'nin k?keninin Toth k?lt?nden kaynaklandigina inanirlar.
Tek Tanri'nin pesindeki Kral
T?m bu y?ntemlerin sonucunda ?len bir insan, ?teki d?nyada yasamak i?in hak kazanabilir, g?nahlarini affettirebilir, istenilen yasama kavusurdu. ?lgin?tir t?m Eski Misir ?l?m inan?larinda ahlaki ?g?tlere pek rastlanmaz, rahipler halkin dinsel t?renleriyle ugrasirlar ama genelde onlarin ahlaki d?zeyi ile ugrasmazlardi. ?l?ler Kitabi'nda eger rahipler ??z?m getirdiyse, iyi ve ahlakli biri olmanin pek ?zerinde durulmaz. Sihir ve b?y? Misir inan?larinda ?ok etkin ve yaygindir, Firavun'un ?zel b?y?c? ve sihirbaz danismanlari vardi, ?zetle Misir dini t?m zengin ?gelerine ragmen, ahlaki bir ?greti i?ermedigi veya ruhsal egitmeyi i?eren bir yaklasimda bulunmadigi i?in kutsal bir kitaba sahip degildir, bilindigi kadariyla dinsal metin olarak ortada sadece "?l?ler Kitabi" nin b?l?mleri vardir. Ama "?l?ler Kitabi" ndan ?rnekleri g?rmeden ?nce bir d?nem Misir'i etkileyen dinsel reformu unutmamak gerekir. Reformun babasi M? 14.Y?zyil'da yasayan IV.Amenofis'ti, bu Firavun monoist bir temeli olan ve yaratici ilah Aton'un disinda t?m tanrilari reddeden yeni bir dini kurdu. IV.Amenofis, tahta ge?tiginde rahip sinifinin g?c?n?n kralliktan fazla oldugunu ve y?netimi ellerinde tuttuklarini fark etti, bundan kurtulmak istemisti, bir baska kaynaga g?re ise Firavun, bir g?nes rahibi olan amcasinin etkisindeydi. ?nce baskenti Orta Misir'a Amarna'ya tasidi, Amarna'ya "Aton'un Ufku" anlamina gelen "AknetAton" adi verildi, sonra Amon'un b?y?k rahipligi makamim kaldirdi ardindan Teb'de isyan ?ikti ama ordu bastirdl, IV.Amenofis kararliydi. Yeni dinin esaslarini belirledi ve mistik siirler yazdirdi, inancin temelinde yalana karsi gelerek ger?ege ulasma d?sturu vardi ve Tek Tann'ya olan sevgi derin duygularla anlatiliyordu; mezar taslannda "Ey. biricik Allah senden baskasi yoktur." yazilari bulunmustur.
Bin yillar dinleri bagliyor mu?
IV.Amenofis. b?y? ve sihri yasakladi, ?l?mden sonra da tek hakimin Aton olduguna inanildi. Yeni dine inanan, Aton'un b?y?kl?g? ve tekligme iman eden kisi, ?te d?nyada da mutlu olacakti. Buna ragmen. IV. Amenofis tanri ogullugu sifatini reddetmedi ve y?zyillar sonraki Hz isa'yi animsatan bir t?r peygamberlik yaklasimi i?indeydi. Ama ?nemli bir y?n daha vardi, kisi Tanri'ya asla bir ihtiyacini karsilamak i?in hitap etmezdi. aksine doganin g?zelligine ve Yaratici'nin iyiligine heyecan ve ask duyan biri olmaliydi, g?kten akan ve yasamin kaynagi olan Nur'a tapilirdi. esit olarak yayilan aydinlik adalet kavramim simgelerdi ve bu Nur Ger?eklik ?lkesi'ne bagliydi, burada da Anadolu Tasavvufusun bazi ?izgileri ister istemez akla gelir. Bir yazitta s?yle denir; "Ey yasamin baslangici olan Aton, yery?z?n? g?zellikle doldurursun, isigin yarattigin her seyi aydinlatir ve her sey senin askinin baglariyla baglanir, her g?z kendi ?st?nde seni g?r?r, Ey Sen ki, tek ilahsin ve hi?bir benzerin yoktur, sen d?nyayi kalbinin istedigi gibi yarattin..." Anlasiliyor ki, IV.Amenofis Tek Tanri d?s?ncesinin simgesi olarak g?nesi ve isinlarini se?misti. Tapilan bir heykel veya put yoktu. Bu yeni din, yuvarlak kirmizi bir g?nes ve ondan ?ikarak yere inen ve u?lannda el sekilleri bulunan isinlar olarak simgelendi. Buradan ?ikan bir sonu? var...
Simgeler bilinmeyen ger?egi sakliyor
Tarih?i ve arastirmaci Arthur Weigall' a g?re, Hz Musa'nin kavmiyle beraber Misir'i terk etmesi M.?. 1346'da Firavun Tutankamon d?
neminde olmalidir. ?zg?n adiyla "Manethon" yani Musa, tarihi bir kisiliktir, IV.Amenofis'in din reformu d?neminde yasamis ve bu d?s?ncelerden yola ?ikmistir. Buna karsin, IV.Amenofis'in din reformu Misir'da k?klesmemis, yirmi yil s?rm?s ve ?l?m?nden sonra eski inan?lara d?n?lm?st?r ama Tek Tanri inanci farkli bir yerde, Filistin'de k?klesecek ve baska bir dinin temeli olacaktir. Biz yine "?l?ler Kitabi" na d?nelim; bir?ok ?agdas uzmana g?re "?l?ler Kitabi" ?ok b?y?k ve ?ok derin bir sirdir. 1758'de Fransiz Cyprianus, derinligine zor varilan ger?ek kutsalligi bu kitapla tanidigim belirtirken, bir diger uzman Lucien; "Misir dini bilmecelerle doludur, konuyu iyice bilmeden ve hatta mistik deneylerden ge?meden asla alay etmemeli veya k???k g?rmemeliyiz, tanrilarin ger?ekten tanri, k?pekbaslilarin ne oldugunu bilmek i?in bu sirlari tanimak gerekiyor" diyordu.
?l?m ?tesine ge?is...
"?l?ler Kitabi"nin anlamini iyi bilen ruh, Evrenin B?y?kleri'ne meydan okuyabilirler ve hakimlerin karsisina korkmadan ?ikabilirler. Her ?l?n?n ruhunun tartilisi adli korkun? sinavda savunma yapabilecekler, Osiris'in ?n?nde yeri ?pt?kten sonra ruhlarini pisliklerden koruyacaklar. ??nk? ruh hem bir kadinin karnindan ?ikarken, hem de yasami s?resince kapildigi tutkular y?z?nden kirlenmistir ve ruh bedeninin kirlendigini hisseder. Ancak "?l?ler Kitabindaki dua ve form?ller sayesinde ruh Ra'nin atesinde tutusmadan, 42 hakimin ?n?ne ?ikmaktan korkmayacaktir. 42 hakimin her birisi Misir'in bir b?lgesin! ve 42 g?nahtan birisini temsil ederken ?l?y? sorgularlar, ?l? o anda Thot'un ?n?nde yanlislari itiraf etmelidir, Thot gizlilerin sahibidir, bilinmeyen bir nedenle bir sebek olarak resmedilir. Peki ?l? ne diyecektir veya nasil olmalidir? Thot ve ?akal kafali tanri Anubis teraziyi dikkatle izlerlerken ?l?, insanlara karsi g?nah islemedigini, mevkilere saygili oldugunu, tanrilari kizdiracak bir sey yapmadigini, ?ld?rmedigini ve ?ld?rmek i?in emir vermedigini, kimseye aci ?ektirmedigini. tapinaklardan bir sey ?almadigini. kimsenin topragini ?almadigini. hileli tarti kullanmadigini, tanrilarin kuslarini ve kutsal g?llerin baliklarini ?almadigini dogru olarak s?yleyecek ve kendini temize ?ikaracak.
Cennet'te yasam
Tanrilarin yazicisi olan Thot ve mezarliktan koruyan Anubis, ?l?y? dinledikten sonra teraziye bakacaklar ve eger Thot terazinin iki kefesinin dengede oldugunu yazabilirse. kefenin birisinde ?l?n?n vicdaninin ve iradesinin simgesi olan kalbi, digerinde ise Maat'in yani ger?egin t?y? vardir, yani ger?ek t?y kadar hafiftir. O zaman ibis kusu kafali Thot, ?l?ler tanrisi Osiris'e d?necek ve ?l?n?n kalbinin dogru oldugunu ve kalbin t?yden agir olmadigini s?yleyecektir. ?ste o zaman ?l?, ebediyen istedigi
yerlere gidebilir, canlilarin arasina,yerin altina, Sa manyolunun derinliklerine... Artik o bir ?l? degildir ,?l?ms?zlerle beraberdir,bulundugu yerde yiyecek tarlalari vardir.incir aga?larinin g?lgesinde serinligi tadacaktir ve tanri?alarin s?t?nden i?ecektir. Bu arada k?t?lerin yerinide g?recektir,
orada kendi i? organlarini yiyen krallar, iskenceci tanrilar, kafatari kesik ama v?cutlari olan belleksiz ruhlar vardir". Ama o onlardan uzaktir ve isik ruhlarin arasinda. ebediyen y?kselmistir, ?ncil'de yazdigi gibi; "..onlar cennette isik sa?an yildizlar gibi olacaklar"dir.
"?l?m geceye benzer"
"?l?ler Kitabi"indan bazi b?l?mlerdi bunlar, aslinda t?m? Misir'in gizeminden ancak birka? damlasi. B?ylesine garip bir uygarligin bir diger ?rnegi tarihte yoktur. Yunan uygarliginin temelinde Misir yatar, tarihte bu kadar etkin iki k?lt?r aktarimi daha vardir ama sonraki y?zyillarda, bunlar Yunan biliminin islam D?nyasi'na, islam k?lt?r?n?n ise Bati Avrupa'ya aktarimidir. Basta s?z edildigi gibi, Misirlilarin matematik bilgisinin incelenmesi hayal kirikligi yaratmistir ??nk? g?n?m?ze kadar ulasabilen dev yapitlar insa edebilmislerdi fakat buna karsin TIP bilgileri sasirtici d?zeydedir. ?te yandan Eski Misirda Mezopotamya'da oldugu gibi, Astroloji yoktur, yerinde Astroaltri yani g?k cisimlerinin tanri kabul edilmesi vardir. Onlar, g?k olaylarini dinsel bir ?er?eve i?inde g?r?yorlardi. Ayrica, g?klerde sasmaz bir d?zenin bulunduguna, g?r?n?mler degisse bile temelde bir kararliligin bulundugu inancindaydilar. Ama bu inan? mitoloji ve masallarla ?r?l?yd? ve bu y?zden Misir astronomisi ayinlerle, dinsel t?renlerle i? i?eydi. ?ok dindardilar, din islerinin aksamamasi i?in ?ok ?zen g?steriyorlar, zamanin akisina anlam veriyorlardi. Onlara g?re zaman bitimsiz oldugu i?in, daima yeniden, yeri bastan yasaniyordu. G?nleri ugurlu veya ugursuz diye ikiye ayirirlardi, her zaman dilimi i?in sihir formulleri vardi, hareketlerini buna g?re y?nlendiriyorlardi. Geceye benzettikleri ?l?m sonrasinda, ruhlarin kendilerini d?smanlarindan koruyabilmeleri ve davranislarini d?zenleyebilmeleri i?in d?nyasal g?revlerini dogru zamanlarda yerine getiriyorlardi. Salt bu y?zden mezarliklarda lahit kapaklarinin i?lerini k?segensel yildiz saatleri resimleriyte s?slediler.
Misir, ?nl? bir gezginin s?yledigi gibi anlatilmasi degil, gezilip g?r?lmesi ve hatta yasanmasi gereken bir yerdir. Giza Piramrtlerini, Teb'i. Karnak ve L?ksoru ve de m?zelerdeki g?z kamastiran eserleri yakindan g?rmeden g?n?m?zden binlerce yil ?nce yasamis olan bu insanlari anlamak m?mk?n olmaz. Belki de b?yle bir g?rsel asamadan sonra, Misirin gizemi, "?l?ler Kitabi" nin i?y?z? ve diger bilinmeyenler aydinlanabilir__________________